-दिपेन्द्र पहारी, पोखरा
४४ औं विश्व पर्यटन दिवस २०२३ को अवसरमा, विश्वव्यापी पर्यटन उद्योगको लागि दिगो र जिम्मेवार भविष्यको आकार दिन हरित लगानीको निर्णायक भूमिकालाई महत्व दिएको छ । “पर्यटन र हरित लगानी” भन्ने नाराका साथ यस वर्षको विश्व पर्यटन दिवसले सरकार, व्यवसाय र यात्रुहरूले पर्यटन क्षेत्रमा पर्यावरणमैत्री अभ्यास र लगानीलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्ने अत्यावश्यक छ ।
पर्यटन उद्योग लामो समयदेखि आर्थिक वृद्धि, सांस्कृतिक आदानप्रदान र मानवीय सम्बन्धका लागि प्रेरक शक्ति भएको छ । यद्यपि, यसको मौसमी वृद्धिले कार्बन उत्सर्जन, वासस्थानको विनाश, र अत्याधिक स्रोतको उपभोग सहित महत्वपूर्ण वातावरणीय चुनौतीहरू पनि जन्माएको छ । यस वर्षको विश्व पर्यटन दिवसले यी नकारात्मक प्रभावहरूलाई न्यूनीकरण गर्न र थप पर्यावरण–सचेत पर्यटन क्षेत्र सिर्जना गर्ने मार्गको रूपमा दिगो, हरित लगानीको महत्त्वलाई जोड दिन्छ ।
पूर्वाधारमा हरित लगानीः दिगो पर्यटनको लागि आधार निर्माण गर्दै
यस वर्षको विश्व पर्यटन दिवसको प्राथमिक फोकस मध्ये एक पर्यटन पूर्वाधारमा हरित लगानीको अपरिहार्य आवश्यकता हो । विश्वभरका देशहरू र शहरहरूले पर्यटन–मैत्री मापदण्डहरू पूरा गर्न यातायात प्रणाली, आवास, र पर्यटक आकर्षणहरू परिमार्जन गर्ने आवश्यकतालाई मान्यता दिइरहेका छन् ।
दिगो यातायातः यातायातको आधुनिकीकरण र हरितीकरण दिगो पर्यटनको आधारशिला हो । विद्युतीय वा हाइब्रिड सवारी साधनहरूमा लगानी, नवीकरणीय ऊर्जाद्वारा सञ्चालित सार्वजनिक यातायात सञ्जाल, साइकल र पैदल यात्रु पूर्वाधारले पर्यटकहरूको कार्बन फुटप्रिन्ट घटाउन भूमिका खेल्छ । अग्रगामी सोचका सहरहरूले पहिले नै यी परिवर्तनहरू लागू गरिसकेका छन्, यसले यात्रुहरूलाई सानो वातावरणीय प्रभावसँग अन्वेषण गर्न सजिलो बनाउँदैछ ।
पर्यावरण मैत्री आवासः आतिथ्य क्षेत्रले उत्साहका साथ हरित लगानीलाई अँगालेको छ । ऊर्जा–दक्ष होटलहरूको निर्माण, नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूद्वारा संचालित रिसोर्टहरू, फोहोर न्यूनीकरण र पानी संरक्षण अभ्यासहरू कार्यान्वयन केही उदाहरणहरू हुन् । हरित–प्रमाणित आवासहरू जिम्मेवार आवास विकल्पहरू खोज्ने वातावरणीय सचेत यात्रुहरू बीच बढ्दो लोकप्रिय हुँदैछन् ।
प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षणः दिगो पर्यटन पूर्वाधार परियोजनाहरूले स्थानीय इकोसिस्टम र सांस्कृतिक सम्पदालाई संरक्षण र विकास गर्दछ । प्रकृति संरक्षण, दिगो पदयात्रा, र पुरातात्विक संरक्षण पहल जस्ता परियोजनाहरूले वातावरणीय प्रभावलाई कम मात्र गर्दैन तर यात्रुहरूलाई अझ समृद्ध, थप इमर्सिभ अनुभव प्रदान गर्दछ ।
यी हरित लगानीहरूले पर्यटनको नकारात्मक वातावरणीय प्रभावहरूलाई कम गर्न मात्र मद्दत गर्दैन तर समग्र आगन्तुक अनुभवलाई पनि बढाउँछ । यात्रुहरू बढ्दो रूपमा गन्तव्यहरू खोजिरहेका छन् जसले स्थिरतालाई प्राथमिकता दिन्छ, र पर्यावरण–मैत्री पूर्वाधारमा लगानीले यी गन्तव्यहरूलाई प्रभावकारी रूपमा पूरा गर्न सक्षम बनाउँछ ।
पारिस्थितिक पर्यटन पहलः प्रकृति संरक्षण, समुदाय सशक्तिकरण
पर्यावरण संरक्षण र स्थानीय जनताको हितमा सुधार गर्ने प्राकृतिक क्षेत्रहरूमा जिम्मेवार यात्राको रूपमा परिभाषित पारिस्थितिक पर्यटन, पर्यटन उद्योगको द्रुत रूपमा बढिरहेको खण्ड हो ।
जैविक विविधता संरक्षणः धेरै सरकार र व्यवसायहरूले जैविक विविधताको संरक्षणमा केन्द्रित पारिस्थितिक पर्यटन परियोजनाहरूमा लगानी गरिरहेका छन् । यी पहलहरूले वन्यजन्तु संरक्षण प्रयासहरू, बासस्थान पुनर्स्थापना परियोजनाहरू, र संरक्षित क्षेत्रहरू समावेश गर्दछ । यस्ता लगानीले प्राकृतिक सौन्दर्यको संरक्षण मात्र गर्दैन, रोजगारीका अवसरहरू पनि सृजना गर्न र स्थानीय अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउँछ ।
सामुदायिक संलग्नताः पर्यटनमा हरित लगानीको आधारभूत पक्ष भनेको स्थानीय समुदायको समावेशीकरण हो । दिगो पर्यटन पहलहरूले प्रायः स्थानीयहरूलाई प्रशिक्षण र रोजगारी समावेश गर्दछ, उनीहरूले पर्यटन उद्योगबाट प्रत्यक्ष रूपमा लाभान्वित हुने सुनिश्चित गर्दै समुदायहरूको सशक्तिकरणले उनीहरूको जीविकोपार्जनमा मात्र सुधार गर्दैन तर उनीहरूको प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षणको लागि स्वामित्व र जिम्मेवारीको भावनालाई पनि बढाउँछ ।
शैक्षिक पर्यटनः जिम्मेवार यात्राको महत्व र प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षणको बारेमा पर्यटकहरूलाई शिक्षित गर्नु इको–टुरिजमको महत्वपूर्ण घटक हो । समुदायमा आधारित परियोजनाहरू र शैक्षिक कार्यक्रमहरूमा हरियो लगानीले पर्यटकहरू र उनीहरूले भ्रमण गर्ने समुदायहरू बीच दीर्घकालीन दिगोपन र पारस्परिक समझदारीलाई बढावा दिन्छ ।
दिगो पर्यटनका लागि डिजिटल समाधानहरूः राम्रोका लागि प्रविधिको प्रयोग
प्रविधिले पर्यटन क्षेत्रमा हरित लगानीमा निर्णायक भूमिका खेल्छ। डिजिटल समाधानहरूमा भएका प्रगतिहरूले यात्रुहरूका लागि दिगो विकल्पहरू चलाउँदैछन् र व्यवसायहरूलाई उनीहरूको वातावरणीय प्रभावलाई निगरानी गर्न र कम गर्न सक्षम बनाउँदैछन् ।
जिम्मेवार यात्राका लागि मोबाइल एपहरूः मोबाइल एपहरूले अब यात्रुहरूलाई उनीहरूको यात्राको क्रममा इको–सचेत निर्णयहरू गर्न सशक्त बनाउँछ । यी एपहरूले पर्यावरण–मैत्री यातायात विकल्पहरू, दिगो भोजन विकल्पहरू, र इको–प्रमाणित आवासहरू बारे जानकारी प्रदान गर्दछ ।
अनलाइन बुकिङ प्लेटफर्महरूः अनलाइन बुकिङ प्लेटफर्महरूले इको–प्रमाणित आवास र दिगो यात्रा विकल्पहरू हाइलाइट गरेर स्थिरतालाई अँगालेका छन् । यात्रुहरूले सजिलैसँग जिम्मेवार आवास विकल्पहरू पहिचान गर्न र छनौट गर्न सक्छन्, जसले गर्दा व्यवसायहरूलाई हरित अभ्यासहरू अपनाउन प्रोत्साहन दिन्छ ।
भर्चुअल पर्यटनः भर्चुअल पर्यटन अनुभवहरूको वृद्धिले भौतिक यात्राको आवश्यकतालाई कम गरिरहेको छ । यी इमर्सिभ भर्चुअल टुरहरू, प्रायः शैक्षिक तत्वहरूसँग मिलेर, व्यक्तिहरूलाई उनीहरूको घर बाट गन्तव्यहरू पत्ता लगाउछ, जसले गर्दा यात्रासँग सम्बन्धित कार्बन उत्सर्जन कम हुन्छ ।
निष्कर्षः दिगो भविष्यको लागि कार्य
हामीले २०२३ मा ४४औँ विश्व पर्यटन दिवसलाई “पर्यटन र हरित लगानी” भन्ने नाराका साथ मनाउने क्रममा विश्वव्यापी पर्यटन उद्योग पूर्वाधारमा हरित लगानी, इको–टूरिज्म पहल, सामुदायिक संलग्नता, र डिजिटल समाधानहरू यात्राको लागि थप दिगो र जिम्मेवार भविष्य सुनिश्चित गर्ने आधारभूत कदमहरू हुन् ।
वातावरणमैत्री अभ्यासहरूलाई प्राथमिकता दिएर, हामीले पर्यटनको नकारात्मक प्रभावहरूलाई कम गर्ने मात्र होइन, विश्वभरका यात्रुहरूलाई स्वागत गर्ने वातावरण र समुदाय दुवैका लागि दिगो फाइदाहरू पनि सिर्जना गर्न सक्छौं । दिगो पर्यटन सम्भव मात्र नभएर हाम्रो ग्रह र भावी पुस्ताको कल्याणका लागि आवश्यक छ ।