हरेक क्षेत्रमा महिला पछडि परेको बेला सहकारी संस्थामा महिला सदस्य बढीछ । सहकारी विभागले गरेको सर्भेक्षणले नेपालमा सहकारी संस्थामा ७३ लाख सदस्य रहेको देखाएको छ । सहकारी विभागले गरेको सर्भेक्षण प्रतिवेदन गरिबी निवारणमन्त्री शिवमाया तुम्बाहाङ्फे र नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीलाई बुझाएको छ । सहकारी संस्थाको सदस्य संख्या ७३ लाखमाथि भए पनि सदस्याता डुब्लिकेसन भएकाले सहकारीमा आबद्धता रहेको नागरिकको संख्या भने घट्न सक्नेछ । कुल सदस्यमध्ये महिला सदस्य ५६ प्रतिशत र पुरुष सदस्य ४४ प्रतिशत छन् । सहकारी संस्थामा महिला सदस्य बढेकोमा सहकारीको सफलता हो । सहकारीमा आबद्ध महिलालाई संख्याको आधारमा नेतृत्व गर्ने अवसर पाएमा मात्र सफलता पाउनेछ । सहकारी संख्या जति धेरै छन त्यति नियमन गर्न अप्ठ्यारो छ ।
सञ्चालनमा रहेका सहकारी संस्थाहरुले चार खर्ब ७७ अर्ब ९६ करोड ११ लाख ४६ हजार ४७३ रुपैयाँ बचत संकलन गरेर ४ खर्ब २६ अर्ब २६ करोड २३ लाख ११ हजार ३ सय ८१ रुपैयाँ ऋण लगानी गरेको बोर्डले जनाएको छ । देशभर रहेका सहकारीहरुको सेयर पुँजी ९४ अर्ब १० करोड ५० लाख १५ हजार ८ सय ३ रुपैयाँ रहेको र मुलुकभर ८८ हजार ३ सय ९ जनालाई प्रत्यक्ष रोजगारी प्रदान दिएको सहकारी बोर्डको अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । सबैभन्दा धेरै सहकारी र सदस्य वाग्मतीमा, सबैभन्दा कम कर्णालीमा देशभर रहेको कुल सहकारीमध्ये सबैभन्दा धेरै सहकारी वाग्मती प्रदेशमा रहेको विभागले जनाएको छ । ‘वाग्मती प्रदेशमा १० हजार चार सय १८ सहकारीमा २७ लाख १७ हजार ४ सय ६९ रहेको छ,’ सहकारी बोर्डले भनेको छ, ‘सबैभन्दा कम सहकारी संस्था रहेको कर्णाली प्रदेशमा १ हजार ९ सय ६७ सहकारी संस्थामा ४ लाख ४ हजार ९ सय ५६ जना सदस्य छन् ।’
यस्तै प्रदेश १ मा ४ हजार ७ सय ३७ सहकारी संस्थामा ९ लाख ३५ हजार ७ सय सदस्य, प्रदेश २ मा ४ हजार १ सय ५३ सहकारी संस्थामा ५ लाख ५५ हजार १ सय ९७ सदस्या रहेको बोर्डले जनाएको छ । गण्डकी प्रदेशमा २ हजार ६ सय ७१ सहकारी संस्थामा ११ लाख १६ हजार ६ सय ३२ सदस्य, लुम्बिनी प्रदेशमा ३ हजार ७ सय ५५ सहकारी संस्थामा ८ लाख ९८ हजार ६ सय ११ जना सदस्य र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा २ हजार ६० सहकारी संस्थामा ५ लाख ४२ हजार ९ सय ८९ जना सदस्य रहेको सहकारी बोर्डले जनाएको छ । प्रदेश १ मा २० हजार ६८५ जनाले सहकारी संस्थामा प्रतयक्ष रोजगारी पाएको बोर्डले जनाएको छ । त्यस्तै प्रदेश २ मा १० हजार ८४३ जना, वाग्मती प्रदेशमा, ३३ हजार ८९२ जना, गण्डकी प्रदेशमा ७ हजार ६३८ जना, लुम्बिनी प्रदेशमा ६ हजार ९८९ जना, कर्णाली प्रदेशमा ४ हजार ५३४ जना र सुदुरपश्चिम प्रदेशमा २ हजार ८ हजार २१५ जनाले सहकारी संस्थामार्फत प्रत्यक्ष रोजगारी पाएको विभागले उल्लेख गरेको छ ।
विभागले यसअघि ३४ हजार ८३७ प्रारम्भिक सहकारी रहेको बताउँदै आए पनि यो सर्वेक्षणमा भने २९ हजार ८८६ सहकारी संस्था मात्रै सञ्चालनमा रहेको उल्लेख छ । कतिपय सहकारी संस्थाहरु निस्क्रिय भएको र कतिपय संस्था मर्जर तथा एकीकरण भएकाले यसअघिको भन्दा संख्या घटेको विभागको बुझाईछ । सहकारी संख्या बढेकाले नियमन हुन असजिलो भएको छ।आफैले बनाएको नियम पालना भएको छ कि छैन भनेर जाँच्ने सामर्थ्य नहुँदासम्म अनियमितता रहन्छ । घरघरमा सहकारी पुगोस् भन्ने उदेश्य राम्रो हो । उद्देश्य राम्रो भएर मात्र पुग्दैन कार्यान्वयन कसरी भएको छ भन्ने महत्त्वपूर्ण हुन्छ । सरकारले सहकारीको सिद्धान्त अनुसार चल्न, चलाउन सहकारी शिक्षाको प्रचारप्रसार आवश्यक छ ।